Przeczytać Afrykę: Republika Środkowoafrykańska. „The Magic Doll” Adrienne Yabouzy

Trudna historia Republiki Środkowoafrykańskiej

Republika Środkowoafrykańska to śródlądowe państwo położone w centralnej części Afryki, uważane dziś za jedno z najbardziej niestabilnych państw świata. Ta dawna kolonia francuska pod nazwą Ubangi-Szari wchodziła w skład Francuskiej Afryki Równikowej. Od momentu uzyskania niepodległości w roku 1960, kraj ten pogrążał się w chaosie i konfliktach religijnych i politycznych. W roku 1966 w wyniku zamachu stanu władzę objął pułkownik Bokassa, który proklamował Cesarstwo Środkowoafrykańskie i ogłosił się cesarzem Bokassą I. Nastały ponure czasy: Bokassa rządził terrorem, opozycję tłumił w zarodku, posuwał się do aktów ludobójstwa. Został obalony w kolejnym zamachu stanu w 1979 roku. Zamachów stanu zresztą było w historii kraju jeszcze kilka, a niestabilność polityczna Republiki Środkowoafrykańskiej w końcu zaowocowała wojną domową, która wybuchła w 2013 roku.

Dziś Republika Środkowoafrykańska pozostaje jednym z najuboższych i najsłabiej rozwiniętych gospodarczo krajów świata, mimo iż posiada duże zasoby naturalne i walory turystyczne. Słabość polityczna i chaos nie pozwalają jej jednak wykorzystywać w pełni swojego potencjału.

Pisarka z plemienia Jakoma

Adrienne Yabouza to pisarka z Republiki Środkowoafrykańskiej urodzona w roku 1965, pochodząca z plemienia Jakoma. Yabouza zaczęła wymyślać i spisywać historie już jako dziecko i zawsze przychodziło jej to z dużą łatwością, mimo że nigdy nie udało jej się zdobyć formalnego wykształcenia. Jako młoda kobieta zmuszona była uciekać z rodzinnego kraju z powodu wojny domowej – wyjechała do Kongo, skąd udała się do Francji, gdzie znalazła azyl polityczny. Obecnie znów mieszka w rodzinnej Republice Środkowoafrykańskiej, w okolicach stołecznego Bangi. Yabouza jest autorką kilku powieści oraz jednej książki dla dzieci.

Sztuka plemienna w książce dla dzieci

I właśnie wspomnianą książkę dla dzieci wybrałam do mojego afrykańskiego projektu. Głównie dlatego, że zachwycił mnie sam pomysł stworzenia dziecięcej książki w oparciu o tradycyjną sztukę plemienną. Rzecz nosi tytuł The Magic Doll: A Children’s Book Inspired by African Art i jest przepięknie wydaną pozycją z cudownymi ilustracjami francuskiej graficzki Élodie Nouhen.

Historia jest dosyć prosta – w maleńkiej wiosce gdzieś w środku Afryki mieszka dziewczynka (narratorka tej opowieści), która opowiada nam o swojej rodzinie. A ściślej rzecz biorąc – o swojej mamie, która po ślubie miała duży problem z zajściem w ciążę. Lokalny mędrzec poradził jej więc, by sprawiła sobie specjalną lalkę, którą miała traktować, jakby była dzieckiem. Kobieta, nie zważając na kpiny sąsiadów i znajomych, tak właśnie zrobiła. Zdobyła drewnianą kukiełkę i opiekowała się nią tak czule, jakby była żywym niemowlęciem. Nosiła ją nawet w chuście na plecach, kiedy szła na targ, co szczególnie rozśmieszało inne kobiety. A jednak, okazało się, że ta nietuzinkowa metoda poskutkowała i już wkrótce kobieta powiła prześliczną dziewczynkę, dla której tytułowa lalka stała się czymś w rodzaju towarzyszki zabaw.

Akua’ba – magiczna lalka

Magiczna lalka to kluczowy składnik tej historii, a zarazem element autentycznego plemiennego folkloru. Nie o byle jaką laleczkę tu bowiem chodzi, lecz o figurkę płodności Akua’ba z plemienia Akan. Przedmiotowi temu przypisywano magiczną moc, wierzono, że potrafi leczyć bezpłodność i sprowadzać na świat zdrowe dzieci. Autorka użyła tego tradycyjnego artefaktu i zbudowała wokół niego przystępną i sympatyczną historię, która z łatwością trafi do dziecięcej wyobraźni. To naprawdę świetny pomysł na przybliżenie młodemu czytelnikowi etnicznej tradycji i sztuki.

A jednak… Napisawszy powyższe, muszę przyznać, że gdybym miała pod ręką jakieś dziecko, a zwłaszcza dziewczynkę, to długo zastanawiałabym się, czy dać jej do przeczytania tę książeczkę. Mam spory problem z wizerunkiem kobiet w tej historii – są przedstawione wyłącznie przez pryzmat swojej płodności, a to zdecydowanie nie jest przekaz, jaki chciałabym serwować wchodzącym w życie dziewczętom.

Oczywiście, wcale nie trzeba czytać tej historii tak szeroko i feministycznie, a sportretowanych w niej kobiet uważać za jakąkolwiek reprezentację. Można po prostu uznać ją za przyjemną, przepełnioną miłością i afrykańskim słońcem opowieść o kobiecie, która bardzo chce mieć dziecko i w końcu jej się to udaje. I może to wystarczy.

Adrienne Yabouza The Magic Doll: A Children’s Book Inspired by African Art

Wydawnictwo Prestel Junior 2020