Przeczytać Afrykę: Mali. Amadou Hampâté Bâ „Amkoullel, the Fula Boy”

Mali, czyli hipopotam

Na początek ciekawostka: nazwa „Mali” wywodzi się od słowa oznaczającego – uwaga, uwaga! – hipopotama w języku mandinka. Z czasem słowo to nieco zmieniło znaczenie i zaczęło odnosić się do „miejsca, w którym mieszka król” – ale w podtekście pozostało skojarzenie z olbrzymią siłą.

Mali jest to śródlądowe państwo położone w Afryce Zachodniej, siódme co do wielkości w całej Afryce, ze stolicą w Bamako. Graniczy z siedmioma innymi państwami: Algierią, Nigrem, Burkina Faso, Wybrzeżem Kości Słoniowej, Gwineą, Senegalem i Mauretanią. Większa część ludności żyje w południowej części kraju; suche, sięgające Sahary tereny północne są zamieszkiwane zaledwie przez około 10 % populacji. Mali było dawniej kolonią francuską i do dziś francuski pozostaje oficjalnym językiem, służącym trochę jako lingua franca całego kraju. Poszczególne grupy etniczne używają własnych języków – tych głównych wyróżnia się tu trzynaście.

Pisarz, uczony, działacz

Amadou Hampâté Bâ (1901 – 1991) to jeden z najsłynniejszych malijskich pisarzy i przy okazji jedna z istotniejszych postaci dla frankofońskiej literatury afrykańskiej dwudziestego wieku. Z wykształcenia był etnologiem, a zawodowo pełnił między innymi funkcję dyrektora Francuskiego Instytutu Czarnej Afryki (Institut Français d’Afrique Noir). Mocno angażował się w działania na rzecz swojego kraju, był aktywistą i okresowo – politykiem – przez jakiś czas zajmował stanowisko ministra pełnomocnego Mali na Wybrzeżu Kości Słoniowej, a także reprezentował swój kraj na forum UNESCO.

Opowieść o malijskim dzieciństwie

Amkoullel, the Fula Boy to powieść autobiograficzna, w której autor opowiada o swoim dorastaniu w Mali na początku XX wieku. Z imponującą dbałością o detal Amadou Hampâté Bâ rysuje tło historyczno-społeczne swojego dzieciństwa: realia Mali tuż po wojnie między plemionami Fula i Toucouleur oraz francuskie rządy kolonialne. Na tym tle przedstawia dzieje swojej rodziny: losy dziadków, rodziców, wreszcie – własne i swojego rodzeństwa. Opowiada o kluczowych wydarzeniach swojego wczesnego życia, przy okazji tkając o wiele szerszy obraz kraju toczonego konfliktami wewnętrznymi i uwikłanego w kolonialne zależności.

Dzieło Amadou Hampâté Bâ jest dość monumentalne, a co za tym idzie – nienajłatwiejsze w odbiorze. Relacje międzyplemienne, relacje władzy, konflikty, wojny i zdrady – a wszystko to opowiedziane z perspektywy badacza kultury i historyka, obdarzonego imponującą wiedzą o tym rejonie Afryki. I jeszcze bardziej imponującą pamięcią, bo – jak dowiadujemy się ze wstępu – duża część zawartych w książce wydarzeń, zwyczajów i tradycji nie była nigdy wcześniej nigdzie opisana. Pod wieloma względami Amadou Hampâté Bâ kładzie zatem podwaliny dla rozwoju dalszych badań nad historią Mali, etnologią Zachodniej Afryki czy kulturą plemienia Fula.

Dla zainteresowanych kulturą i historią zachodniej części Afryki jest to więc jedna z kluczowych lektur, przebogate źródło wiedzy i swoisty przewodnik po Mali w początkowych dekadach dwudziestego wieku. Przebrnięcie przez to tomiszcze stanowi wprawdzie niemałe wyzwanie, ale satysfakcja po jego ukończeniu – bezcenna.

Amadou Hampâté Bâ Amkoullel, the Fula Boy

Tłumaczenie na język angielski: Jeanne Garane

Kindle Edition 2021