Przeczytać Afrykę: Wybrzeże Kości Słoniowej. O książce „Queen Pokou” Véronique Tadjo

Kraj nad Zatoką Gwinejską

Wybrzeże Kości Słoniowej to państwo w zachodniej części Afryki, położone nad Zatoką Gwinejską. Ta dawna kolonia francuska uzyskała niepodległość w roku 1960 i w drugiej połowie dwudziestego wieku szczyciła się jedną z najbardziej stabilnych gospodarek na całym kontynencie. Dobra passa skończyła się jednak w roku 1999, kiedy doszło do zamachu stanu, w wyniku którego rozpoczął się okres nieustannych konfliktów wewnętrznych. Ten stan rzeczy trwał do roku 2011, kiedy wojna domowa oficjalnie dobiegła końca. Od tamtej pory Wybrzeże Kości Słoniowej stopniowo odbudowuje swoją pozycję w regionie i odzyskuje stabilność.

Kim jest Véronique Tadjo

Jedną z bardziej znanych współczesnych pisarek z Wybrzeża Kości Słoniowej jest Véronique Tadjo – autorka powieści i książek dla dzieci, poetka i ilustratorka. Ta wszechstronna artystka przyszła na świat w roku 1955, jako córka urzędnika z Wybrzeża Kości Słoniowej i francuskiej malarki i rzeźbiarki. Wychowana w Abidżanie, od dziecka sporo podróżowała, co będzie miało wpływ na jej późniejszą twórczość – dziś często powtarza, że jej poszczególne książki są mocno związane z miejscami, w których powstawały. Tadjo studiowała najpierw w rodzinnym Abidżanie, a następnie zrobiła doktorat na paryskiej Sorbonie, by w końcu wyjechać na stypendium Fulbrighta do Waszyngtonu. Po powrocie do kraju wykładała na wydziale anglistyki Uniwersytetu w Abidżanie. Zaangażowała się również w organizowanie warsztatów pisarskich w wielu krajach Afryki (m.in. w Mali, Beninie, Czadzie, Rwandzie i Burundi) oraz w USA. Obecnie mieszka w Johannesburgu i sama określa się jako pisarka panafrykańska.

Legenda o królowej, która poświęciła syna

Queen Pokou to powieść oparta na historii siedemnastowiecznej królowej imieniem Abraha Pokou. Według legendy ludu Baoule, królowa poświęciła życie własnego syna, by uratować swoje plemię przed śmiercią z rąk wroga. Lud Baoule miał opuścić swoje wcześniejsze miejsce zamieszkania – teren dzisiejszej Ghany – w momencie, gdy do władzy doszli tam Aszanti. Na czele ewakuującego się plemienia szła królowa Pokou, z niemowlęciem w ramionach. Poprowadziła swój lud na obszar dzisiejszego Wybrzeża Kości Słoniowej, gdzie zatrzymała ich wzburzona rzeka Komoe, której nie dawało się przejść. Baoule znaleźli się w pułapce – wzburzona rzeka po jednej, a pościg po drugiej stronie. W tym momencie wyrocznia oświadczyła, że rzeka domaga się ofiary w postaci życia królewskiego niemowlęcia. Abraha Pokou wrzuciła więc dziecko w otchłań, z której po chwili wynurzyły się grzbiety hipopotamów i uformowały most, pozwalając całemu plemieniu bezpiecznie przejść na drugi brzeg. Dopiero tam królowa miała wydać z siebie dramatyczny okrzyk: „ba-ou-li” – „dziecko nie żyje”. Przez długi czas nie była w stanie powiedzieć nic innego i od tych słów właśnie plemię wzięło swoją nazwę.

Legenda opowiedziana na nowo

W powieści Queen Pokou Véronique Tadjo bierze na warsztat tę tradycyjną historię i opowiada ją na nowo, kilkakrotnie, za każdym razem zmieniając kluczowe elementy narracji. Jej książka jest więc swego rodzaju zbiorem wariacji na temat tego, co by było gdyby – co by było gdyby królowa oszalała ze smutku? Gdyby odmówiła poświęcenia życia dziecka? Gdyby trafiła wraz ze swoimi ludźmi na statek transportujący niewolników? Gdyby opanowała ją żądza władzy? Pozwala to spojrzeć na tę samą historię z kilku perspektyw i zgłębić różne aspekty psychiki głównej bohaterki.

Siła tej powieści zdaje się polegać, między innymi, na szczególnym połączeniu tradycyjnego sposobu opowiadania historii – w których aż roi się od elementów nadprzyrodzonych, przepowiedni i czarów – z całkiem współczesnym wglądem w psychikę postaci. Królowa Pokou przedstawiona jest jako myśląca, czująca i rozdarta wewnętrznie kobieta, której pojedyncza decyzja będzie miała wpływ na dalsze losy całego plemienia. Abraha Pokou wątpi, waha się i cierpi – w każdej wersji legendy nieco inaczej. I jest w tym wszystkim bardzo ludzka, bardzo skomplikowana i bardzo, bardzo silna.

Queen Pokou to pięknie napisana, refleksyjna, magiczno-oniryczna powieść, którą czyta się trochę jak baśń albo mit. Satysfakcjonująca i przyjemna lektura, która pozostawia odbiorcę z niezwykłym wrażeniem, że udało się na chwilę zajrzeć za kulisy jakiejś dawnej tajemnicy.

Véronique Tadjo Queen Pokou,

Wydawnictwo Ayebia Clarke Publishing 2009