Przeczytać Afrykę: Uganda. Recenzja powieści „Orange for the Sunsets” Tiny Athaide

Tina Athaide to autorka książek dla dzieci i młodzieży, urodzona w hinduskiej rodzinie w Ugandzie, obecnie mieszkająca w Kalifornii. Jak tysiące innych ugandyjskich Hindusów, ona i jej bliscy musieli uciekać z Ugandy w momencie, kiedy do władzy doszedł tam Idi Amin. Athaide dorastała więc najpierw w Londynie, a następnie w Kanadzie, a doświadczenie wygnania z rodzinnego kraju pozostało najsilniejszym wspomnieniem jej dzieciństwa.

I właśnie ów dramatyczny dla Ugandy rok 1972 jest tłem historycznym jej powieści Orange for the Sunsets. W sierpniu tego roku Idi Amin ogłosił, że wszyscy Hindusi mają opuścić Ugandę, pozostawiając za sobą domy i majątki. Dał im na to dziewięćdziesiąt dni – i w czasie tych dziewięćdziesięciu dni właśnie rozgrywa się akcja powieści.

Hindusi w Ugandzie

Hindusi pojawili się w Ugandzie pod koniec XIX wieku. W 1895 roku Imperium Brytyjskie, do którego należała wówczas Uganda, zatrudniło hinduskich pracowników do budowy linii kolejowej. Kiedy prace zostały ukończone, wielu Hindusów zdecydowało się zostać w Ugandzie na stałe. Dość prędko wytworzył się tam system klasowy, na szczycie którego znajdowali się biali Brytyjczycy. Hindusi natomiast stanowili zamożną klasę średnią, znacznie lepiej sytuowaną niż czarnoskórzy Afrykanie. Przez kolejne dziesięciolecia ów system tylko się umacniał, nie dając czarnoskórym żadnych możliwości wyjścia poza krąg biedy i niemocy. Hindusi zajmowali wyższe stanowiska, często na szczeblach rządowych, prowadzili własne biznesy, mieszkali w lepszych warunkach. Czarnoskórzy Afrykanie mogli co najwyżej zatrudnić się jako ich służba, albo pracować na polu. Ich frustracja rosła – nic więc dziwnego, że kiedy na scenę polityczną wkroczył Idi Amin (zwany „Rzeźnikiem z Ugandy”) z hasłem „Afryka dla Afrykanów”, zyskał duże poparcie czarnoskórej ludności.

Dziś szacuje się, że prezydent Amin wygnał z kraju jakieś 65 000 ludzi. Część z nich wyjechała do Wielkiej Brytanii, która jednak nie zgodziła się przyjąć wszystkich. W końcu przy pomocy ONZ udało się znaleźć dla ugandyjskich uchodźców miejsca w USA, Kanadzie i kilku europejskich państwach.

Historia pewnej przyjaźni

Bohaterami powieści Orange for the Sunsets jest dwójka dwunastolatków – hinduska dziewczynka imieniem Asha i jej najlepszy przyjaciel, czarnoskóry chłopak imieniem Yesofu. Mama i brat Yesofu pracują dla rodziców Ashy, więc ta dwójka od najwcześniejszego dzieciństwa spędza ze sobą praktycznie cały wolny czas – razem bawią się i uczą, razem chodzą do szkoły, a do tego Asha wiernie kibicuje Yesofu podczas meczów krykieta. Jak na dwunastoletnie dzieci przystało, zupełnie nie zadają sobie jeszcze pytań o podziały klasowe i rasowe, ani tym bardziej o politykę – o wiele żywiej interesują ich egzaminy, treningi, szkolne imprezy, plotki i intrygi. Dopóki polityka nie wedrze się siłą między nich i nie postawi całego ich świata na głowie.

Asha z niedowierzaniem przyjmuje informację o decyzji prezydenta. Hindusi mają nagle wyjechać z kraju? Co to oznacza dla jej rodziny? Początkowo wydaje się, że rodzice dziewczynki – pracownik ministerstwa turystyki i położna – znajdują się w wąskiej grupie tych, którzy z racji wykonywanych zawodów będą mogli zostać w Ugandzie. Prezydent jednak szybko zmienia zdanie i okazuje się, że rodzina Ashy również ma się wynieść.

Tymczasem Yesofu daje się unieść fali euforii. Rządowa propaganda głosi, że wygnanie Hindusów ma być dla czarnoskórych szansą na nowe, lepsze życie – będą teraz przejmować ich biznesy, majątki i opuszczone przez nich stanowiska, będą się bogacić i zdobywać wszystko to, o czym wcześniej nie mogli nawet pomarzyć. W dodatku Yesofu jest pod silnym wpływem swojego dominującego i brutalnego kolegi imieniem Akello, który szybko staje się bojówkarzem nowego systemu. Więc nawet jeśli sam Yesofu zaczyna mieć wątpliwości co do sposobów działania prezydenta Amina i jego ludzi, obraca się w towarzystwie, w którym za bardzo nie może się z tymi wątpliwościami zdradzić. Dominująca narracja w jego kręgach brzmi: Hindusi muszą odejść, im szybciej tym lepiej. Najbardziej ekstremalny i zacietrzewiony wśród nich Akello nie cofa się nawet przed aktami przemocy.

I tym sposobem przyjaźń Ashy i Yesofu wchodzi w fazę ostrego kryzysu. Dzieciaki nagle – zupełnie nie ze swojej woli – znajdują się po przeciwnych stronach barykady i żadne z nich nie wie, jak sobie z tą sytuacją poradzić. Świat, który znali rozpada się na ich oczach, a ten, który nastaje oparty jest na niepewności i chaosie. Asha nie wie, gdzie będzie mieszkać za miesiąc. Yesofu nie wie, jak poradzić sobie z faktem, że nowy system, który obiecuje dać mu tak wiele, jednocześnie odbiera mu tylu bliskich ludzi. Obydwoje muszą szybko dorosnąć i skonfrontować się z niewygodnymi pytaniami, które wcześniej nie przyszłyby im do głowy. I choć wszystko to nadweręża nić ich przyjaźni, to jednak nigdy do końca jej nie zrywa.

Książka dla dzieci?

Orange for the Sunset to świetnie napisana, mądra i wzruszająca opowieść o sile przyjaźni i lojalności w niebezpiecznych i niezrozumiałych czasach. Choć sama przeczytałam tę książkę z dużą przyjemnością, jednocześnie wciąż zastanawiałam się nad tym, jak zareagowałabym na nią w dzieciństwie – bo grupa docelowych odbiorców to przecież starsze dzieci/ młodsze nastolatki. Prawdopodobnie – z racji trudnej tematyki politycznej – miałabym duży problem z odnalezieniem się w tej historii. To jedna z tych książek dla dzieci, które powinno się raczej czytać w asyście świadomych dorosłych, którzy pomogą zrozumieć mechanizmy wykluczenia oraz podziały klasowe i rasowe. Zwłaszcza, że w tle historii Ashy i Yesofu nieustannie trwają prześladowania, przemoc na tle rasowym, dyskryminacja, inwigilacja i konspiracja. To chyba może być trochę za dużo jak na dwunastoletnich odbiorców.

Z kolei dla tych, którzy mają trochę więcej niż dwanaście lat i chcą w przystępny sposób dowiedzieć się czegoś o Ugandzie w czasach prezydentury Idi Amina, Orange for the Sunsets to naprawdę znakomity wybór.

Tina Athaide Orange for the Sunsets

Wydawnictwo Katherine Tegen Books 2019