Przeczytać Afrykę: Mauretania. Mbarek Ould Beyrouk „The Desert and the Drum”

Mauretania jest podobno jednym z najrzadziej odwiedzanych krajów świata. Mało kogo ciągnie w te pustynne, nieprzyjazne klimatycznie rejony w północno-zachodniej części Afryki. Mauretania znajduje się w samym sercu strefy zasięgu harmattanu, a większą część powierzchni kraju zajmuje pustynia Sahara. Pozostałą – sawanny strefy Sahelu. Mauretania graniczy z Senegalem, Mali, Algierią i Saharą Zachodnią. Główną religią państwa jest Islam, oficjalnym językiem – arabski. Stolica znajduje się w mieście Nawakszut.

Pisarz Mbarek Ould Beyrouk urodził się w mauretańskim mieście Atar w roku 1957. Przez wiele lat pracował jako dziennikarz i założył pierwszą niezależną gazetę kraju – Mauritanie Demain. Znany jest z licznych kampanii na rzecz wolności wypowiedzi. Jest autorem czterech powieści, z których The Desert and the Drum pozostaje najbardziej znaną. Jest to również pierwsza książka z Mauretanii przetłumaczona na język angielski.

Uciekinierka z beduińskiej wioski

Główną bohaterką powieści jest młoda dziewczyna o imieniu Rayhana, która mieszka ze swoim plemieniem w beduińskiej osadzie gdzieś wśród piasków Sahary. Chociaż właściwie w momencie, w którym ją poznajemy, jest już uciekinierką z rodzinnej wioski i brnie samotnie przez pustynię, niosąc ze sobą tylko święty bęben swojego plemienia. Nie wiemy, co skłoniło ją do tak drastycznych kroków jak ucieczka z domu i kradzież świętego dla swoich ludzi obiektu – będziemy odkrywać to stopniowo, śledząc losy bohaterki w dwóch, przeplatających się ze sobą warstwach czasowych. W jednej uciekinierka Rayhana zmierza do miasta, w poszukiwaniu czegoś, co jej siłą odebrano. W drugiej, wcześniejszej chronologicznie – dorasta w rodzinnej wiosce i zdaje się być łagodną, miłą i posłuszną dziewczynką. Co spowodowało tak spektakularną przemianę z owieczki w lwicę, z grzecznej panienki w wyklętą przez plemię rebeliantkę?

Otóż cała historia sięga korzeniami pewnego pamiętnego dla obozu Beduinów poranka, kiedy w ich okolicy pojawili się przybysze z dalekich krajów z wielkimi, jeżdżącymi maszynami. Zaczęli kopać i szukać czegoś w piaskach pustyni – czytelnik domyśla się, że pewnie ropy naftowej, choć nie jest to nigdy jasno powiedziane. Wśród przyjezdnych jest młody mężczyzna o imieniu Yahya, który wydaje się Rayhanie tak inny i fascynujący, że dziewczyna prędko traci dla niego głowę. Yahya jednakże któregoś dnia po prostu znika, równie nagle i niespodziewanie, jak się pojawił. Splot wypadków, który ze spotkania tych dwojga wyniknie, każe Rayhanie opuścić rodzinną wioskę, wyrzec się wszystkiego, co zna od dziecka i ruszyć w samotną podróż do miasta. A tam czeka na nią zupełnie inny świat. Tylko czy aby lepszy?

Toksyczne relacje

The Desert and the Drum to mocno niepokojąca powieść, eksplorująca – między innymi – temat toksycznych więzi rodzinnych i plemiennych. W momencie, kiedy ją poznajemy Rayhana kwestionuje wszystko, w czym ją wychowano – cały system wartości swojego plemienia, jego tradycje, zwyczaje i wierzenia. Plemienne życie doprowadziło ją do osobistej tragedii, nic dziwnego zatem, że je odrzuca. Pytanie brzmi: jaka jest alternatywa?

Połapanie się w realiach miejskiego życia nie jest dla Rayhany łatwe. Ludzie w mieście zdają się żyć bez żadnego drogowskazu, samotne elektrony niepołączone ze sobą żadnymi więziami – jak w takim gąszczu znaleźć przyjaciół, oddzielić sprzymierzeńców od wrogów? Czytelnikowi z kolei to zderzenie tradycyjnego, plemiennego życia z tętniącą życiem metropolią zapewnia piękny przekrój przez całe społeczeństwo współczesnej Mauretanii.

Niewolnictwo w Mauretanii

Choć narracja skoncentrowana jest wyraźnie na głównej bohaterce, jest w tej historii jeszcze jedna postać, na którą zdecydowanie warto zwrócić uwagę. Mbaraka, dawna niewolnica należąca do matki Rayhany, od dziecka była przyjaciółką i powiernicą głównej bohaterki. Razem dorastały i były praktycznie nierozłączne aż do momentu, kiedy Mbaraka uciekła do miasta, gdzie – jak słyszała – niewolnicy stawali się wolnymi ludźmi. Rayhana, zbliżając się do tego samego miasta, postanawia odnaleźć dawną przyjaciółkę.

Wątek Mbaraki, jak sądzę, wprowadzony został do tej historii raczej nieprzypadkowo. Niewolnictwo to wciąż poważny – i zarazem wstydliwy – problem Mauretanii, temat, o którym publicznie niewielu ma odwagę mówić. Oficjalnie Mauretania – jako ostatnie państwo świata – zniosła niewolnictwo w roku 1981. W praktyce jednak, ów haniebny proceder nadal trwa, zwłaszcza na prowincji, gdzie ludzie tak po prostu, tradycyjnie i od pokoleń, posiadają niewolników. Statystyki nie są zgodne i wahają się między liczbą 140 000 a 600 000 ludzi, którzy wciąż żyją w niewoli. Bez względu na to, która z tych liczb jest bliższa prawdy, Mauretania pozostaje państwem o najwyższym na świecie odsetku niewolników.

The Desert and the Drum to naprawdę udana powieść, napisana przystępnym językiem i zgrabnie skonstruowana. Historia Rayhany wybrzmiewa własnym głosem, porusza i wciąga, przy okazji dając czytelnikowi autentyczną możliwość wglądu w życie Mauretanii i jej mieszkańców.

Mbarek Ould Beyrouk The Desert and the Drum

Tłumaczenie na język angielski: Rachael McGill

Wydawnictwo Dedalus Books 2018